Dark patterns a dyrektywa Omnibus 2025 – przykłady, które kończą się karami
zespół BazaPrawa | 29 maja 2025
1. Skąd wzięły się zakazy "dark patterns"?
Implementacja Omnibus Directive do polskiej ustawy o prawach konsumenta (Dz.U. 2023 poz. 645) uzupełniła katalog praktyk wprowadzających w błąd o manipulacyjne wzorce interfejsu. Od 1 stycznia 2024 r. art. 5 ust. 2a wprost zabrania stosowania technik, które mają utrudniać konsumentowi podjęcie swobodnej decyzji.
Krótko mówiąc – jeśli Twoje UI popycha użytkownika do zakupu lub subskrypcji w sposób niejawny, ryzykujesz karę do 10 procent rocznego obrotu.
2. Mapa najczęstszych dark patterns i odpowiednich przepisów
| Nazwa wzorca | Na czym polega? | Naruszony przepis | Ryzyko kary |
|---|---|---|---|
| FOMO timer | fałszywy licznik odliczający koniec promocji | art. 7 pkt 11 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom | do 3 mln zł |
| Hidden costs | dopisywanie opłat za dostawę tuż przed zapłatą | art. 12 ust. 1 pkt 7 u.p.k. | nakaz zwrotu + kara UOKiK |
| Roach motel | łatwe zapisanie się, trudne wypisanie | art. 5 ust. 2a u.p.k. | do 10 % obrotu |
| Preselected extras | domyślnie zaznaczone ubezpieczenie | art. 22¹ §1 k.c. (sprzedaż wiązana) | zwrot, kara, sankcja kredytu darmowego |
| Misleading rankings | płatne pozycjonowanie ofert bez oznaczenia | art. 7 ust. 6 Omnibus | do 2 mln zł |
3. Decyzje UOKiK i TSUE z lat 2024–2025
| Organ / Sąd | Sygnatura | Data | Wzorzec | Wysokość kary |
|---|---|---|---|---|
| UOKiK | DOZIK 5 slash 2024 (FastDeals) | 12.08.2024 | FOMO timer z fikcyjną dostępnością | 1,4 mln zł |
| UOKiK | DOZIK 3 slash 2025 (SubClub) | 19.03.2025 | roach motel – ukryty przycisk anulowania | 2,6 mln zł |
| TSUE | C‑565 slash 23 (ShopNow) | 27.02.2025 | preselected extras w e‑commerce | nakaz zwrotu kosztów dodatku |
4. Jak sprawdzić, czy Twoje UI jest czyste? – Lista kontrolna
- Nie używasz fałszywych ograniczeń czasowych ani liczby sztuk.
- Dodatkowe usługi (ubezpieczenie, rozszerzona gwarancja) są odznaczone domyślnie.
- Całkowity koszt zamówienia widnieje przed kliknięciem "Kupuję i płacę".
- Użytkownik może anulować subskrypcję w jednym kroku – link w profilu lub stopce.
- Wyniki wyszukiwania oznaczają płatne pozycje jako "reklama" tym samym fontem co pozostałe.
5. Szybkie sposoby naprawy dark patterns
| Wzorzec | Akcja naprawcza | Czas wdrożenia |
|---|---|---|
| FOMO timer | usuń odliczanie lub pokaż realny harmonogram promocji | mniej niż tydzień |
| Roach motel | dodaj przycisk "Rezygnuję" na stronie konta | dwa dni dev |
| Preselected extras | odznacz wszystkie checkboxy dodatków | kilka minut w CMS |
| Misleading rankings | oznacz płatne wyniki labelką "sponsorowany" | < 24 h |
FAQ
| Pytanie | Krótka odpowiedź |
|---|---|
| Czy ciemny kolor przycisku "Odrzuć" to już dark pattern? | Jeśli kontrast utrudnia znalezienie opcji rezygnacji – tak, UOKiK to wskazuje w raportach 2024. |
| Czy B2B e‑commerce też podlega Omnibus? | Nie, dyrektywa chroni konsumentów. Jednak w UI lepiej stosować te same standardy, by unikać wprowadzania w błąd. |
| Jak długo przechowywać logi zmian interfejsu? | Minimum trzy lata – może zażądać ich UOKiK przy postępowaniu dowodowym. |
| Czy pop‑up z rabatem za mail to dark pattern? | Nie, o ile jasno podajesz warunki i nie blokujesz treści strony bez wyraźnego zamknięcia. |
Podsumowanie
Era bezkarnego "nudge marketingu" dobiegła końca. Po Omnibus Directive polski regulator patrzy nie tylko na treść oferty, lecz także na architekturę wyboru. Aby uniknąć milionowych kar, audytuj swój interfejs pod kątem dark patterns i wprowadź zmiany zanim zrobi to UOKiK.
Źródła
- UOKiK – "Plan działań nadzorczych w obszarze dark patterns 2025"
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego 2019 slash 2161 (Omnibus)
- Ustawa z 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (tekst jedn. 2023)
- UOKiK – decyzja DOZIK 5 slash 2024
- UOKiK – decyzja DOZIK 3 slash 2025
- TSUE, wyrok z 27 lutego 2025 r., sygn. C‑565 slash 23
- BEUC – "The Hidden Persuaders: Dark Patterns in Digital Commerce" 2024