Siła wyższa po pandemii – jak skonstruować klauzulę w umowie B2B w 2025 r.

zespół BazaPrawa | 4 stycznia 2025

Siła wyższa po pandemii – jak skonstruować klauzulę w umowie B2B w 2025 r.

TL;DR: Po pięciu latach od wybuchu COVID-19 polskie sądy nie traktują pandemii „z automatu” jako siły wyższej. Klauzulę trzeba więc pisać precyzyjniej – zwłaszcza dla kontraktów zawieranych po 2020 r., gdy ryzyko pandemii stało się przewidywalne. Poniżej: najnowsze orzecznictwo, lista obowiązkowych elementów oraz gotowy wzór zapisu.

1. Czym dziś jest „siła wyższa” w polskim prawie – kwintesencja

Kryterium z orzecznictwa	Wymaganie
Zewnętrzność	Zdarzenie niezależne od stron (wojna, klęska żywiołowa, nagła blokada granic)
Nieprzewidywalność	Nie-do-przewidzenia w chwili podpisywania umowy
Nieuchronność skutków	Strona nie może im zapobiec przy dochowaniu należytej staranności

Taką triadę potwierdził m.in. artykuł ekspertów Ministerstwa Rozwoju i Technologii dla branży TSL (13 XI 2024). (trade.gov.pl)

2. Co zmieniło orzecznictwo po erze COVID-19

Rok / sygnatura	Teza sądu	Wniosek dla praktyki
SA Kraków, 15 VI 2023, I ACa 537/22	Pandemia nie była już nieprzewidywalna w dniu aneksu z IX 2020, więc nie zwalnia z wykonania umowy.	Przy późniejszych kontraktach trzeba wskazać nową nadzwyczajną okoliczność (np. wariant „X”) – sama pandemia nie wystarczy. (jdp-law.pl)
SN, uchwała III CZP 52/23, 25 IV 2024	Samo ustawowe „zamrożenie” pobierania opłat covidowych to nie zwolnienie z obowiązku – strona musi się powołać na art. 357¹ k.c. lub klauzulę umowną.	Klauzula siły wyższej powinna wyraźnie pozwalać na zawieszenie lub renegocjację, inaczej strony pozostaną przy pełnym ryzyku. (sn.pl)
SN, 18 XII 2024 (omówienie)	Poważna choroba nie jest siłą wyższą – brak cechy zewnętrzności.	Lista zdarzeń powinna być zamknięta lub jasno ograniczona, by wykluczyć „osobiste” przeszkody. (finanse.wp.pl)

Wniosek: po 2023 r. sądy wymagają dowodu, że (a) zdarzenia nie można było przewidzieć przy zawieraniu umowy, i (b) istnieje bezpośredni związek przyczynowy między zdarzeniem a niemożnością świadczenia. Sam nagłówek „pandemia” nie wygrywa już spraw.

3. Checklist draftingowa na 2025 r.

Element klauzuli	Co wpisać, żeby wytrzymała spór
Definicja	„Zdarzenie zewnętrzne, niemożliwe do przewidzenia w Dacie Umowy i niemożliwe do zapobieżenia jego skutkom mimo zachowania należytej staranności, w tym: globalna pandemia nowego patogenu (WHO faza 5 lub 6), wojna, zamknięcie granic, cyber-atak klasy 'zero-day', klęska żywiołowa"
Obowiązek notyfikacji	72 h od powzięcia informacji + opis działań minimalizujących szkody
Mitigacja	Strona musi "podjąć wszelkie ekonomicznie uzasadnione środki w celu ograniczenia skutków" (wymóg z orzeczeń SA Warszawa VII AGa 1100/21). (jdp-law.pl)
Zawieszenie / wypowiedzenie	Wstrzymanie obowiązków max 90 dni; po tym terminie każda strona może rozwiązać umowę bez kar
Rebus sic stantibus	Wyraźne odesłanie do art. 357¹ k.c. "w zakresie nieuregulowanym niniejszą klauzulą"
Dowody	Prawo żądania dokumentów potwierdzających wpływ zdarzenia (np. decyzja wojewody, raport WHO, faktura za relokację)
Wyłączenia	Brak personelu, problemy podwykonawcy, choroba zarządu nie stanowią siły wyższej

4. Wzór klauzuli "siła wyższa 2025" (PL)

§ X  Siła wyższa

1.  Strona dotknięta Zdarzeniem Siły Wyższej ("ZSW") nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie Umowy, o ile:
   a)  ZSW jest zdarzeniem zewnętrznym, którego nie można było przewidzieć w Dacie Umowy ani zapobiec jego skutkom,
   b)  Strona, w terminie 72 h od wystąpienia ZSW, doręczy drugiej stronie pisemne zawiadomienie opisujące zdarzenie, przewidywany wpływ oraz działania minimalizujące,
   c)  Strona niezwłocznie podejmie wszelkie ekonomicznie uzasadnione kroki w celu ograniczenia skutków ZSW.

2.  ZSW obejmują w szczególności: **(i)** światową pandemię nowego patogenu potwierdzoną przez WHO (faza 5 lub 6), **(ii)** działania zbrojne, embargo lub zamknięcie granic, **(iii)** klęski żywiołowe o charakterze nadzwyczajnym dla danego regionu, **(iv)** ogólnokrajową awarię sieci telekomunikacyjnej lub energii.

3.  ZSW **nie obejmują**: brak personelu, choroba członków organów, niewypłacalność podwykonawcy, ani inne zdarzenia leżące w ryzyku gospodarczym Strony.

4.  Obowiązki Stron ulegają zawieszeniu na okres trwania ZSW, nie dłużej jednak niż 90 dni. Po upływie tego terminu każda Strona może, z 14-dniowym wypowiedzeniem, rozwiązać Umowę bez obowiązku zapłaty kar umownych.

5.  W zakresie nieuregulowanym niniejszym paragrafem Stronom przysługuje prawo żądania sądowej modyfikacji świadczeń na podstawie art. 357¹ k.c.

5. Audyt istniejących kontraktów – szybka lista kontrolna

Data zawarcia – czy była już "świadomość COVID"?
Definicja – czy pandemia jest ujęta z klauzulą "nieprzewidywalności"?
Terminy notyfikacji – brak? Dodaj aneks (72 h).
Mitigacja i dowody – czy są wyraźnie wymagane?
Maksymalny czas zawieszenia – wpisz 60–90 dni, aby uniknąć sporów o "bezterminowe" wstrzymanie.
Wyłączenia odpowiedzialności – usuń "awarię dostawcy SaaS" i "chorobę prezesa" z listy, bo sądy ich nie uznają.

6. Podsumowanie

W 2025 r. **klauzula siły wyższej musi być znacznie bardziej szczegółowa niż "pre-covid":

Odwołuje się do trzech przesłanek: zewnętrzności, nieprzewidywalności, nieuchronności.
Uwzględnia fakt, że pandemia jako zjawisko jest już przewidywalna – trzeba więc określić, kiedy "nowa" pandemia znów staje się siłą wyższą.
Zawiera jasny mechanizm notyfikacji, mitigacji i maksymalny czas zawieszenia, by sąd nie musiał ratować stron klauzulą rebus sic stantibus.

Dzięki powyższemu wzorowi i liście kontrolnej Twoje umowy B2B będą odporne na spory o "siłę wyższą" w realiach post-covidowego 2025 r. (jdp-law.pl, sn.pl, finanse.wp.pl, trade.gov.pl)