BazaPrawa.
O nasArtykuły

Smart kontrakty na blockchainie – czy są wykonalne według polskiego prawa cywilnego?

zespół BazaPrawa | 17 kwietnia 2025

 Kody komputerowe symbolizujące automatyczne wykonanie umowy na blockchainie

1. Czym jest smart kontrakt w ujęciu prawnym?

Popularna definicja mówi o programie komputerowym, który automatycznie wykonuje warunki umowy zapisanej w kodzie. W praktyce w środowisku Ethereum czy Polkadot najczęściej chodzi o:

Kluczowe pytanie brzmi: czy taki kod spełnia przesłanki „czynności prawnej” z art. 60 Kodeksu cywilnego?

2. Wymogi ważności umowy w polskim prawie

ElementTradycyjna umowa papierowaSmart kontrakt
Oświadczenia wolipodpis, e-mail, kliknięcietransakcja sieciowa z klucza prywatnego
Treść zobowiązaniatekst klauzulkod źródłowy + parametry transakcji
Forma szczególnanp. akt notarialnyobecnie niemożliwa wyłącznie on-chain
Możliwość dowodowaoryginał, PDF, nagraniehash transakcji, snapshot stanu łańcucha

Polskie sądy (brak precedensu w SN do 2025 r.) przyjmują, że umowa może zostać zawarta w dowolnej formie, jeśli przepisy szczególne tego nie ograniczają. Smart kontrakt spełnia więc przesłanki art. 60 k.c., o ile:

  1. obie strony miały realną możliwość zapoznania się z kodem (informacja),
  2. brak jest wymogu formy kwalifikowanej (np. czynności dotyczących nieruchomości).

3. Ryzyka prawne i praktyczne

RyzykoPrzykładJak ograniczyć?
Błąd w treści oświadczenialiterówka w adresie portfelatestnet + code review przed deployem
Wadliwe oprogramowanie (bug)reentrancy exploitaudyt bezpieczeństwa, klauzula „kill switch”
Brak możliwości jednostronnej zmianystała cena w tokenach po spadku kursuorakel cenowy, mechanizm upgrade proxy
Jurysdykcja i prawo właściwestrony z różnych krajówklauzula w off-chain ToS + węższy krój forum eurol
Dowodzenie w sądziesędzia nie zna Solidityekspercka opinia biegłego, hash kontraktu w umowie PDF

4. Czy sądy zaakceptują kod jako dowód?

Dotychczasowe orzeczenia dotyczą głównie tokenów (np. SA Kraków I ACa 389/23), ale wskazują, że sąd bada faktyczne zamiary stron, a nie samą technologię.

5. Kwestia odpowiedzialności za automatyzm

a) Czy można się powołać na „siłę wyższą” kodu?

Nie. Kodeks cywilny w art. 471 nakłada odpowiedzialność odszkodowawczą za nienależyte wykonanie zobowiązania bez względu na formę. Program jest narzędziem, za które odpowiada użytkownik.

b) Czy orakel zewnętrzny zdejmuje winę?

Tylko częściowo. Jeśli kurs przesłany przez oracle był błędny, druga strona może dochodzić unieważnienia lub odszkodowania jak przy klasycznym błędzie oświadczenia woli.

6. Najlepsze praktyki na 2025 r.

  1. Warstwa hybrydowa – łącz kod na blockchainie z klasycznym kontraktem PDF zawierającym klauzule jurysdykcyjne, NDA i limit odpowiedzialności.
  2. Audyt i dokumentacja – raport z audytu kodu dołączony do umowy jako załącznik.
  3. Mechanizm bezpieczeństwa – funkcja „pause” lub multi-sig wymagający zgody obu stron na krytyczne zmiany.
  4. E-podpis przy deployu – potwierdzenie podpisem kwalifikowanym, że dany adres to konkretna osoba prawna.
  5. Backup oracles – dwa niezależne źródła danych, by uniknąć single point of failure.

7. FAQ

PytanieKrótka odpowiedź
Czy smart kontrakt może zastąpić akt notarialny?Nie. Czynności wymagające formy notarialnej muszą pozostać offline.
Czy zmiana kodu wymaga aneksu?Tak, jeśli funkcja „upgrade” zmienia istotne postanowienia umowy.
Czy tokeny DAO mogą być stroną umowy?Formalnie nie, smart kontrakt to narzędzie. Stroną pozostają członkowie lub spółka reprezentująca DAO.
Co z podatkiem VAT przy automatycznej sprzedaży?Obowiązek podatkowy powstaje w momencie dostawy towaru lub wykonania usługi, niezależnie od sposobu rozliczenia.

8. Podsumowanie

Smart kontrakty mogą być skutecznymi umowami w rozumieniu polskiego Kodeksu cywilnego, o ile:

Model hybrydowy (kod + tradycyjna umowa) to obecnie najbezpieczniejsza ścieżka dla firm, które chcą korzystać z automatyzacji blockchain bez ryzyka prawnego.

Źródła